نظر اجمالي جنبه هاي تغذيه اي شير مادر - لاكتوز و پروتئين موجود - ويتامين و املاح موجود - چربي موجود در شير مادر

لاكتوز :

لاكتوز كربوهيدرات عمده شير است كه در شير انسان بيشتر از ساير حيوانات وجود دارد.

بين ميزان لاكتوز شير پستانداران و درجه تكامل مغذي آنان رابطه مستقيم وجود دارد ميزان لاكتوز در شير گاو 4 گرم درصد و در آغوز 7/5 گرم درصد است و در شير بعدي به 7/1 گرم درصد مي رسد. لاكتوز شير مادر تأمين كننده حدود 40% نيازهاي انرژي است. لاكتوز موجب سهولت جذب كلسيم مي گردد و به سرعت به گلوكز و گالاكتوز تجزيه شده و موجب تأمين انرژي لازم براي رشد سريع مغز مي گردد. لاكتوز همچنين موجب تسريع رشد لاكتوباسيل در روده هاي نوزاد گشته و با اين عمل رشد ساير باكتريهاي بيماريزا را مهار مي نمايد.آنزيم لاكتاز براي متابوليسم لاكتوز ضروري است. نوزاد از بدو تولد قادر به هضم لاكتوز مي باشد اما فعاليت اين آنزيم با افزايش سن و بخصوص بعد از دوران از شير گرفتن در بعضي از اشخاص به علت ناشناخته كاهش مي يابد و موجب عدم تحمل لاكتوز مي گردد . اين پديده در سياهان و شرقيها شايعتر است. مبتلايان به تدريج مي آموزند كه از مصرف شير خوداري كنند.

پروتئين :

• پروتئين شير از كازئين و Whey پروئتين تشكيل شده است . در شير انسان ميزان Protein Whey تا 80% درصد كل پروتئين را شامل مي شود كه داراي مولكولهاي ريز بوده و هضم و جذب آن آسان است ، در حاليكه پروتئين هاي شير گاو اكثرا از نوع كازئين با مولكولهاي بزرگ بوده و هضم و جذب آن مشكل است و متابوليسم آن به انرژي فراوان نياز دارد. با وجودي كه ميزان پروئين شير انسان كمتر از نصف شير گاو است ولي كيفيت آن طوري است كه موجب تامين يك غذاي ايده آل براي شير خوار مي گردد. اسيد آمينه هايي كه در شير مادر موجودند و در شير گاو وجود ندارند عبارتند از : سيستين و تورين. سيستين اسيد آمينه ضروري براي رشد جسمي و تورين ضروري براي رشد و تكامل مغز در كودكان خرد سال است. اين دو ماده كه به فراواني در شير مادر وجود دارند ، براي رشد شير خواران بسيار اهميت دارند ، زيرا آنها مثل بالغين آنزيمهاي لازم براي ساختن اين دو اسيد آمينه را ندارند . در خون شيرخوراني كه با شير مادر تغذيه مي شوند اين دو اسيد آمينه موجود است ، در حاليكه در خون شيرخواراني كه با شير خشك تغذيه مي شوند وجود ندارد. كيفيت و كميت پروتئين هاي كلستروم براي سلامت نوزاد بسيار مهم است . ميزان پروتئين هاي موجود در كلستروم سه برابر شير رسيده مادر است كه پروتئين هاي سرشار از مواد ايمني بخش به خصوص sIgA و لاكتوفرين و كليه اسيدهاي آمينه ضروري است كه 45% ميزان ازت موجود در شير مادر را تأمين مي كند. پروتئين شير مادراني كه نوزاد نارس بدنيا مي آورند در حدود 20% بيشتر از شير مادراني است كه نوزاد رسيده به دنيا مي آورند و همچنين ميزان بيشتر چربي و پروتئين شير اين مادران كه مطابق با نياز نوزاد نارس آنهاست ، موجب گرديده كه شير آنان براي تغذيه نوزاد شان نسبت به ساير شيرها ارجحيت داشته باشد.

نظر اجمالي جنبه هاي تغذيه اي شير مادر - لاكتوز و پروتئين موجود - ويتامين و املاح موجود - چربي موجود در شير مادر

ويتامين و املاح :

مهمترين اختلاف بين شير مادر و شير خشك مصرف مستقيم و تازه شير مادر است ، به طوريكه تمام محتويات شير مادر مستقيما به نوزاد مي رسد خاصه اينكه همه محتويات شير مادر از كيفيتي مرغوب برخوردار است و هضم آساني دارند.

به طوري كه مي توان اطمينان داشت اگر مادري غذاي متنوع و كافي بخورد تمام نيازهاي تغذيه اي نوزاد را برآورده مي كند. در حالي كه مراحل مختلفي كه براي تهيه شير خشك وجود دارد مي تواند محتويات آن را تحت تاثير قرار دهد.

غلظت ويتامينها در شير مادر تقريبا هميشه براي تأمين نيازهاي شير خوار كافي است ، گرچه مي توانند با تغيير ميزان دريافت مادر تغيير كنند. با توجه به تغيير پذيري غلظتهاي چربي در شير مادر و رابطه چربي شير با رژيم غذايي مادر، ‌ميزان دريافت شير خوار از ويتامينهاي محلول در چربي مي تواند بطور محسوس متغير باشد. غلظت ويتامين A ( به استثناي جوامعي كه كمبود دارند) بيش از مقدار آن در شير گاو است و ميزان آن در آغوز 2 برابر شير رسيده است. در سال دوم زندگي كمبود ويتامين A در ميان كودكان از شير گرفته شده نسبت به كودكاني كه هنوز با شير مادر تغذيه مي شوند شايعتر است.

ويتامين E كه نقش فيزيولوژيك آن آنتي اكسيدان است و براي سلامت جدار گلبولهاي قرمز سلولها شبكيه چشم و آلوئولهاي ريه ضروري است، به ميزان زيادي در كلستروم و شير مادر وجود دارد.

محتوي ويتامين E شير مادر معمولا نيازهاي شير خوار را تأمين مي كند مگر اينكه مادر مقادير زايدي چربيهاي غير اشباع را بدون افزايش دريافت ويتامين E مصرف كند. ميزان ويتامين D شير مادر در حدود 25 واحد بين المللي در ليتر است كه جذب آن هم به طور كامل انجام مي شود. اگر مادري از تغذيه خوب برخوردار باشد و شير خوار هم متناوبا در معرض تابش مستقيم آفتاب باشد ، نياز به تجويز ويتامين D اضافي نيست . ولي در جوامعي كه تغذيه مادر آن كافي نيست يا شيرخواران در معرض آفتاب قرار نمي گيرند تجويز 400 واحد ويتامين D اضافي توصيه مي شود با وجودي كه ويتامين K در شير مادر وجود دارد و جذب آن هم بسيار خوب است ، اما به علت مصرف حجم كم شير توسط نوزاد در روزهاي اول تولد مقدار آن كافي نيست و لازم است كه ويتامين K براي جلوگيري از خونريزيهاي نوزادي تجويز شود. در سالهاي اخير مصرف خوراك ويتامين K در شير مادر وجود دارد و جذب آن هم بسيار خوب است اما به علت مصرف حجم كم شير توسط نوزاد در روزهاي اول تولد مقدار آن كافي نيست و لازم است كه ويتامين K براي جلوگيري از خونريزيهاي نوزادي تجويز شود . در سالهاي اخير مصرف خوراكي ويتامين K مرسوم شده و توانسته است جانشين قابل قبولي براي مشكل تزريقي آن باشد. ويتامينهاي محلول در آب موجود در شير مادر مي تواند به نسبت رژيم غذايي مادر تغيير پذيرد امام ميزان آنها معمولا در شير مادراني كه خوب تغذيه مي شوند بيش از حد لازم است. غلظت ويتامين ₁₂B‌ در شير مادر خيلي كم است اما دسترسي به آن در بدن با وجود يك فاكتور ويژه انتقال دهنده افزايش مي يابد. غلظت نياسين ، اسيد فوليك و اسيد اسكوربيك غالبا در شير انسان نسبت به ساير شير پستانداران بيشتر است . مادراني كه به مدت طولاني از قرصهاي ضد بار داري استفاده مي كنند ممكن است ويتامين ₆B كمتري در شير خود داشته باشند. بهبود رژيم غذايي مادر علاوه بر آن كه براي خود مادر اهميت بسيار دارد، مؤثرترين راه پيشگيري از كمبودهاي ويتاميني در شير خوار شيرمادرخوار نيز مي‌باشد . غلظت اكثر مواد معدني در شير مادر ( مثل كلسيم ، آهن، فسفر، منيزيم، روي،‌پتاسيم،‌و فلورايد ) بطور قابل توجهي تحت تأثير رژيم غذايي مادر قرار دارند. در صورت كمبود كلسيم در رژيم غذايي مادر مكانيزمهاي جبراني نظير كاهش دفع ادراري كلسيم وارد عمل مي‌شوند و فقط در موارد كمبود شديد تغذيه ايست كه ذخاير يا بافتهاي مادر بطور قابل توجهي تهي مي‌شو ند. غلظت مواد معدني شير انسان نسبت به شير خشكها كمتر است ، بنابراين با نيازهاي شير خوار تطابق بيشتري دارد. كلسيم شير مادر به دليل نسبت بالاي كلسيم به فسفر( 2 به 1 )جذب بهتري دارد. غلظت بيشتر فسفر شير گاو منجر به جذب مقدم فسفر شده و موجب هيپوكلسمي نوزادي در شير خواراني مي‌شود كه با شير گاو تغذيه مي‌شوند.

نظر اجمالي جنبه هاي تغذيه اي شير مادر - لاكتوز و پروتئين موجود - ويتامين و املاح موجود - چربي موجود در شير مادر

چربي :

مهمترين منبع انرژي چربي است . چربي شير مادر در ساعات مختلف شبانه روز متغير است . كمترين مقدار آن 6 صبح بوده . كه به تدريج افزايش مي يابد. و 2 بعد از ظهر به حداكثر مي رسد. در هر وعده تغذيه با شير مادر،‌ قسمت اول شير FOREMILK داراي چربي كمتر است ك به تدريج افزايش يافته و بيشترين مقدار چربي در اواخر شير خوردن يعني در Hind milk ظاهر مي گردد . اين تغييرات حكم مي كند كه مادر براي شير دادن برنامه خاصي را به شير خوار تحميل نكند و اجازه دهد كه شير خوار خود تغذيه اش را تمام كند.

تري گليسيريدها كه مهمترين چربي شير مادر هستند به آساني توسط ليپاز به اسيدهاي چرب آزاد و گليسرول تبديل مي شوند. ليپاز علاوه بر دستگاه گوارش شير خوار در خود شير مادر هم وجود دارد. به همين جهت حتي قبل از شروع هضم چربي در دستگاه گوارش ، مقداري انرژي از طريق هضم چربي با ليپاز شير مادر در اختيار شير خوار قرار مي گيرد. چربي شير مادراني كه نوزاد نارس به دنيا مي آورند تا 30% از شير مادراني كه نوزاد رسيده به دنيا مي آورند بيشتر است. پروستاگلاندين موجود در شير مادر در سلامت مخاط روده هاي شير خوار نقش موثري دارد. آثار پروستاگلاندين در گردش خون موضعي ترشحات مغذي و ساير مخاطها ،‌ تعادل الكتروليتها ،‌جذب روي،‌ترشح آنزيمهاي گوارشي و اثر مخاطي آن در مخاطهاي گوارش بر عليه سموم موضوع بررسيهاي عديده اي در سالهاي اخير بوده و همچنان ادامه دارد . تاكنون هيچ نوع شير خشكي كه حاوي پروستاگلاندين باشد به بازار عرضه نشده است. ميزان و نوع چربي مصرف شده و رژيم غذايي مادر بر تركيب چربي شير او موثر است به همين جهت تأمين تغذيه خوب براي مادران شيرده و مخصوص مادراني كه نوزاد نارس دارند توصيه مي شود. ميزان كلسترول شير مادر بيشتر از شير خشك است و به نظر مي رسد اين مسئله شير خوار را براي بهتر متابوليزه كردن كلسترول درسالهاي بعد دور آماده مي كند و به همين جهت عوارض قلب و عروق در افراد تغذيه شده با شير مادر كمتر از افرادي است كه با شير خشك تغذيه شده اند كلسترول براي تشكيل ميلين بافت عصبي،‌املاح صفراوي و هورمونهاي استروئيدي و تشكيل آنزيمهاي لازم براي كاتابوليسم ضروري است و با تغيير رژيم غذايي مادر تغييري در مقدار آن ايجاد نمي گردد.

نسبت چربيهاي اشباع نشده به اشباع شده در شير مادر او در شير گاو يك سوم است ميزان اسيد لينولئيك شير مادر 7-8 برابر شير گاو است كه در ساختمان و رشد مغز نقش دارد. شير مادر مقداري هم اسيد آراشيدونيك دارد كه براي شير خوار اسيد چرب ضروري محسوب مي گردد. و كمبود آن بروز در ماهيت ترومبوسيتوپني تاخير رشد و ابتلا بيشتر به عفونتها را سبب مي شود. چربيهاي شير مادر نه تنها منبع انرژي و حامل ويتامينهاي محلول در چربي هستند، بلكه در تكامل سيستم عصبي مركزي نقش اصلي را به عهده دارند.