امتیاز کاربران

نيازهاي تغذيه اي در سنين مدرسه :

انرژي : در دوران مدرسه رشد كودكان بصورت نسبتا يكنواختي ادامه دارد و سالهاي آخر دبستان مقارن با شروع جهش رشد بويژه در دختران است. بنابراين ، تأمين انرژي مورد نياز بسيار ضروري است . ميزان انرژي مورد نياز كودكان مدرسه اي به دليل تفاوت در اندازه بدن ، ميزان تحرك و سرعت رشد آنها متفاوت است و هر چه ميزان تحرك و فعاليت بدني دانش آموز بيشتر باشد طبعا به انرژي بيشتري نياز دارد. كربوهيدراتها كه عمدتا در نان و غلات وجود دارند و همچنين چربيها ، منابع تأمين كننده انرژي هستند .در صورتيكه انرژي مورد نياز از اين منابع تامين نشود ، پروتئين مصرفي كه بايد صرف رشد و ترميم بافتهاي بدن شود به مصرف توليد انرژي مي رسد . زماني كه به علت كمبود دريافت انرژي ، منابع پروتئيني صرف توليد انرژي مي شوند از وظيفه اصلي خود كه رشد سلول وترميم بافتها است باز مي مانند و نهايتا رشد كودك مختل مي شود .براي تامين انرژي مورد نياز كودكان سنين مدرسه بايد از گروه نان و غلات مانند نان ، برنج و ماكاروني در برنامه غذايي روزانه گنجانيده شود . مصرف بيسكويت ، كيك ، كلوچه و شيرينيهايي از اين قبيل كه معمولا به عنوان ميان وعده مصرف مي شوند بخشي از انرژي مورد نياز كودك را تأمين مي كنند . تنقلاتي مانند برنجك و گندم برشته نيز در تأمين انرژي روزانه اين كودكان نقش دارند . چربيها مانند روغن ، كره ، خامه ، سر شير نيز در كودكان مدرسه اي منبع تأمين انرژي هستند و بايد در برنامه غذايي روزانه در حد متعادل گنجانيده شوند .

نكته مهم :

تحقیقات نشان داده است كه بسياري از بيماريهاي دوران بزرگسالي مانند بيماريهاي قلبي و عروقي ، افزايش فشار خون ، بعضي از سرطانها ، افزايش چربي خون و ديابت به نحوه تغذيه مرتبط است و چون عادات غذايي از دوران كودكي شكل مي گيرد بنابراين اصلاح عادات غذايي اين دوران مي تواند از بروز اين بيماريها در بزرگسالي جلوگيري كند .

پروتئين : پروتئين براي نگهداري و ترميم بافتها و سنتز سلولها و بافتهاي جديد مورد نياز است . تركيبي از پروتئين حيواني و گياهي به شرط آنكه انرژي دريافتي كودك كافي باشد مي تواند نياز بدن را براي رشد تأمين نمايد . توصيه مي شود حداقل امكان پروتئين حيواني (مانند شير ، گوشت و تخم مرغ) كه پروتئين با كيفيت خوب محسوب مي شوند و اسيد هاي آمينه ضروري را براي رشد سلولها تأمين مي كنند در برنامه غذايي روزانه كودكان سنين مدرسه گنجانده شود . در صورتي كه در ميان وعده نان و تخم مرغ ، ساندويچ مرغ ، كتلت ، انواع كوكوها مثل كوكوي سيب زميني و يا كوكوي سبزي و يا شير و كيك مصرف شود ، بخشي از پروتئين مورد نياز كودكان اين سنين تأمين مي شود .

 ويتامينها و املاح : ويتامينها و املاح در واكنشهاي متابوليك نقش حياتي دارند و از طريق 4 گروه غذايي اصلي در برنامه غذايي روزانه بايد به بدن برسد . نياز به ويتامين‌ها و املاح اغلب متناسب با انرژي دريافتي و يا ساير مواد مغذي است . برخي از ويتامينها و املاح در دوران رشد نقش اساسي دارند و كمبود آنها موجب اختلال رشد كودك مي شود . شايع ترين كمبودهاي ويتاميني در اين دوران كمبود ويتامين A و D و شايع ترين كمبودهاي املاح ، كمبود يد ، آهن و كلسيم مي باشد .

ويتامين A : به علت نقش ويتامين A در رشد ، مقاومت بدن در مقابل بيماريها و حفظ قدرت بينايي ، توجه به دريافت كافي آن در برنامه غذايي كودكان سنين مدرسه حايز اهميت است . پيش‌ساز ويتامين A در انواع سبزيهاي سبز و زرد مانند برگهاي سبز كاهو ، اسفناج ، هويج و كدو حلوايي وجود دارد . انواع ميوه هاي زرد و نارنجي مانند هلو ، آلو ، زردآلو ، طالبي ، خرمالو ، نارنگي و انبه نيز حاوي پيش ويتامين A مي باشند . مصرف منابع حيواني ويتامين A مثل شير و لبنيات ، جگر ، كره و تخم مرغ نيز در كودكان اين سنين بايد تشويق شود . هويج منبع ارزاني از ويتامين A است و والدين مي توانند هر روز از آن در برنامه غذايي استفاده نمايند .

ويتامين D: ويتامين D در تنظيم ، جذب و متابوليسم كلسيم نقش حياتي دارد .با توجه به اينكه دانش آموزان در سنين رشد هستند كمبود ويتامين D بعلت اختلال در جذب كلسيم مي تواند رشد استخواني آنها را مختل كند. مهمترين مبنع تأمين ويتامين D ، نور مستقيم آفتاب است . بنابراين كودكاني كه كمتر از نور مستقيم آفتاب استفاده مي كنند با كمبود ويتامين D مواجه شده و به دنبال آن كمبود كلسيم در آنها بروز مي كند. تشويق دانش آموزان به ورزش و بازي در فضاي باز و استفاده از نور خورشيد موجب مي شود كه ويتامين D مورد نياز بدن آنها تأمين شود.

يد : يد ماده مغذي ضروري براي فعاليت غده تيروئيد و ماده اصلي در ساختمان هورمونهاي تيروئيدي است كه تنظيم متابوليسم بدن را به عهده دارند . نياز به يد در دوران رشد يعني كودكي ، سنين مدرسه و بلوغ حياتي است . كمبود يد در دوران جنيني موجب ناهنجاريهاي مادرزادي ، مانند كر و لالي ، عقب‌ماندگي رشد مغزي و جسمي مي‌شود . حتي كمبود يد خفيف مي‌تواند موجب كاهش بهره هوشي و قدرت يادگيري كودكان بشود . در اغلب كشورهاي جهان براي پيشگيري از كمبود يد ، نمكها را ، با افزودن يد غني كرده‌اند . بهترين راه پيشگيري از كمبود يد مصرف نمك يددار است .

آهن : آهن مورد نياز در سنين مدرسه بستگي به سرعت رشد ، ذخاير آهن بدن و قابليت جذب آن از منابع غذايي دارد . نياز به آهن در دوران رشد ، افزايش مي‌يابد . آهن مورد نياز روزانه در يك كودك ده ساله براي تأمين ذخاير بدن به اندازه نياز يك مرد بالغ است . بهترين نوع آهن قابل جذب در موارد حيواني مثل (گوشت ، مرغ و جگر)وجود دارد . در صورتي كه منبع عمده آهن دريافتي روزانه غذاهاي گياهي مانند حبوبات ، غلات ، سبزيجات و زرده تخم مرغ باشد بايد به دريافت كافي ويتامين C كه جذب آهن را افزايش مي‌دهد توجه شود . انواع ميوه‌هاي تازه بخصوص مركبات حاوي ويتامين C هستند و مصرف سالاد شامل گوجه فرنگي ، فلفل سبز دلمه‌اي ، كلم و گل كلم همراه با غذا و مصرف ميوه يا آبميوه پس از غذا جذب آهن غذاي كودكان را افزايش مي دهد.

كلسيم : كلسيم به تنهايي براي استحكام دندانها و استخوانها ، بلكه براي رشد استخوانهاي جديد ضروري است . دريافت كافي كلسيم از برنامه غذايي روزانه در سنين مدرسه و بلوغ براي حفظ تراكم طبيعي استخوانها و جلوگيري از پوكي استخوان در بزرگسالي حايز اهميت است . شير و لبنيات مهمترين منبع تأمين كلسيم هستند . بنابراين كودكان و دانش آموزاني كه از اين گروه به مقدار كافي استفاده نمي‌كنند در معرض خطر كمبود كلسيم قرار دارند . به‌ويژه اگر همراه با وعده غذايي خود نوشابه‌هاي گاز‌دار مصرف مي‌كنند . نوشابه‌هاي گازدار حاوي مقادير زيادي فسفر مي‌باشند كه مي‌توانند در جذب كلسيم اختلال ايجاد كنند . بستني كه با شير پاستوريزه تهيه شده است منبع خوبي از كلسيم است و مصرف آن در ميان وعده بخشي از كلسيم مورد نياز كودكان اين سنين را تأمين مي‌كند . ميان وعده مناسب ديگر براي تأمين كلسيم ، نان و پنير است (پنير منبع خوبي از كلسيم است) كه به همراه سبزي ، گوجه فرنگي ، خيار و يا گردو يك ميان وعده سالم و مغزي براي دانش آموزان به شمار مي رود .

امتیاز کاربران

رفتارهاي تغذيه اي نامطلوب در كودكان سنين مدرسه و توصيه هاي كاربردي براي اصلاح آن:

خودداري از خوردن گوشت : برخي از كودكان سنين مدرسه از خوردن گوشت امتناع مي ورزند ، در حالي كه مغز گوشت به‌ عنوان منبع عمده پروتئين با كيفيت خوب ، آهن و روي حايز اهميت است . توصيه مي شود گوشت چرخ شده در غذاهايي كه مورد علاقه كودك است به او داده شود. مثل ماكاروني و گوشت چرخ‌كرده، كتلت، همبرگر و كباب كه در منزل تهيه مي شود و يا استفاده از گوشت چرخ شده در املت، سوپ و آش.

خودداري از مصرف شير و لبنيات : مصرف گروه شير و لبنيات در اين سنين براي رشد و استحكام دندان و استخوانها ضروري است .

اگر دانش آموز علاقه اي به خوردن شير ندارد، مي توان مقدار كمي پودر كاكائو (در حد يك قاشق مرباخوري در يك ليوان شير) به آن اضافه كرد . مقدار زياد كاكائو به علت داشتن اگزالات از جذب كلسيم شير جلوگيري مي كند . اضافه كردن كمي عسل به شير نيز ممكن است دانش آموز را به خوردن شير علاقه‌مند كند . مي توان شير را به صورت غذاهايي مثل فرني و شير به كودكان داد . معمولا مصرف يك ليوان شير در روز براي كودكان اين سنين كافي است و با گنجانيدن ساير مواد غذايي اين گروه مثل ماست ، پنير و كشك در وعده ناهار و شام و يا بستني در ميان وعده نياز كلسيم تامين مي شود . افراط در خوردن شير نيز به اين دليل كه جايگزين ساير غذاهاي اصلي مي شود ، كودك را در معرض خطر كمبودهاي تغذيه اي به خصوص كمبود آهن قرار مي دهد.

خودداري از مصرف سبزي ها : معمولا كودكان در اين سنين تمايلي به مصرف سبزي‌هاي تازه همراه با غذا ندارند . بهتر است والدين سبزيجات خام مثل هويج ، گوجه فرنگي ، كاهو ، گل كلم و سبزيجات پخته مثل چغندر پخته (لبو)نخود فرنگي ، لوبيا سبز، كدو حلوايي را به‌عنوان ميان وعده مثلا در هنگام تماشاي تلويزيون به كودكان بدهند .

افراط در مصرف شكلات و شيريني : مصرف بي‌رويه شكلات و شيريني به اين دليل كه موجب بي‌اشتهايي و سيري كاذب در كودكان مي شود و آنها را از مصرف غذاهاي اصلي باز مي دارد موجب اختلال رشد آنها خواهد شد. به والدين توصيه كنيد حداقل در منزل از نگهداشتن شكلات و شيريني خودداري كنند و به اين ترتيب ، دسترسي دايمي آنها را به اين نوع مواد كاهش دهند . از دادن شكلات و شيريني به‌عنوان جايزه به كودكان خودداري كنند و با تنظيم يك برنامه منظم ، تعداد شكلات كه دانش آموز در طول روز مصرف مي كند را كنترل نمايند . براي جلوگيري از خراب شدن دندانها بايد به دانش آموزان آموزش داد كه پس از خوردن مواد قندي و شيرين به ويژه شكلاتها و آب نباتهايي كه به سطح دندان مي چسبند ، دهان و دندانهاي خود را با آب و حتي الامكان مسواك شست و شو دهند .

مصرف بي رويه تنقلات غذايي كم ارزش : متأسفانه برخي از تنقلات تجارتي مثل انواع پفك به‌طور بي‌رويه توسط كودكان و دانش آموزان مصرف مي شود . نتايج بررسي كشوري سال 1377توسط دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت نشان داده است كه در حدود 50 درصد كودكان 12-6 ماهه و در حدود 90 در صد كودكان 1تا 2 ساله هر روز پفك مصرف مي كنند.

مصرف پفك بخصوص قبل از وعده هاي غذايي بدليل ايجاد سيري كاذب كودكان را از خوردن غذاهاي اصلي كه بايد مواد مغذي مورد نياز رشد كودك تأمين كند باز مي دارد . از سوي ديگر نمك آن ذايقه كودك را به خوردن غذاهاي شور عادت مي دهد . مطالعات انجام شده در رابطه بين مصرف نمك و افزايش فشار خون در دوران بزرگسالي را به اثبات رسانده است . مصرف بي رويه نوشابه نيز بويژه همراه با غذا علاوه بر سيري كاذب ، جذب مواد مغذي مانند كلسيم را مختل مي كند . به والدين توصيه كنيد كودكان را به مصرف تنقلات سنتي مثل نخودچي و كشمش ، گردو ، بادام ، پسته ، گندم برشته ، برنجك ، عدس برشته شده، توت خشك ، انجير خشك و برگه‌ها تشويق كنند و سرسفره بجاي نوشابه براي افراد خانواده از دوغ استفاده كنند.

امتیاز کاربران

سوء تغذيه و تاثير آن بر يادگيري در دانش آموزان :

دانش آموزان كه ما در مدرسه با آنان روبرو مي شويم از دوران نوزادي و كودكي گذر كرده اند و از نظر وضعيت تغذيه اي يكي از مهمترين دوران زندگي خود را پشت سر مي‌گذارند.

دوران جنيني و سال اول تولد مهمترني دوران رشد يك كودك است و رسيدن مواد مغذي اعم از پروتئين ، انرژي و ريزمغذيها نقش بسيار مهم و اساسي در رشد او تا قبل از مدرسه داشته است.

عوارض بعضي از اين كمبود ها اگر كودك با آن روبرو شده باشد در سنين مدرسه غير قابل جبران است.

عمده ترين مشكلات تغذيه اي كشور سوء تغذيه ناشي از كمي دريافت پروتئين و انرژي PEM ، كمبود يد، كمبود آهن و كم خوني ناشي از آن مي باشد. كمبود ويتامين A و ساير كمبودها شامل كمبود و يتامين هاي گروه B مثل ويتامينB2 و كمبود ويتامين D نيز در كودكان گزارش شده است.

تفاوت نياز در دختران و پسران خصوصا در دوران بلوغ به دليل تفاوت سن بلوغ وجود دارد و بعد از آن نياز به يد و آهن در دختران زيادتر است. شيوع گواتر ناشي از كمبود يد در سنين كودكي در هر دو جنس شبيه است ولي بعد از بلوغ تعادل هورمونها در پسران به گونه ای است كه رشد غده تيروئيد در اثر كمبود يد در آنان متوقف مي شود. ولي در دختران نياز همچنان تا دوران بارداري وجود دارد. به همين دليل بعد از دوران بلوغ گواتر در زنان 5 تا 6 برابر بيشتر از مردان است.

شيوع كمبود آهن و كم خوني فقر آهن نيز در دختران پس از بلوغ به دليل خونريزي ماهانه افزايش مي يابد، ساير كمبود ها مانند كلسيم و ويتامين D نيز در دوران كودكي و نوجواني بطور يكسان بر هر دو جنس اثر مي گذارد، ولي نهايتا زنان بيشتر در معرض خطر كمبود كلسيم و ويتامين D قرار مي گيرند. بنابراين در دوره كودكي و در دوران تحصيل اگر چه تغذيه صحيح در هر دو جنس اهميت دارد، ولي زنان بخاطر اينكه بايستي از ذخاير بدن خود در دوران بارداري و شير دهي استفاده كنند آسيب پذير بوده و نياز به توجه ويژه دارند. سوء تغذيه در دختر بچه ها در حقيقت نسل را در معرض خطر قرار مي دهد. زنان كوتاه قد معمولا داراي لگني كوچك هستند و در زمان بارداري جنين آنها نمي توانند رشد بالقوه خود را داشته باشند ، بنا بر اين احتمال به دنيا آمدن پسر يا دختري با وزن كم ( كمتر از 2500 گرم ) وجوددارد. تحقيقات نشان داده است كه مادران كم وزن با جثه كوچك كودكان كوتاهتر با سر كوچكتر بدنيا مي آورند.

نوزادي كه ثمره‌ي يك مادر مبتلا به سوء تغذيه است در دوران تحصيل نمي تواند كفايت لازم را براي يادگيري داشته باشد . وقتي در مدرسه به اينگونه كودكان برخورد مي كنيم با شناسايي عمق مشكل است كه مي توانيم به آنها و نسل آينده كمك كنيم . اگر ريشه مشكل را بدانيم بي‌جهت كودكان را به دليل آنكه ياد نمي گيرند و توانائي انجام بعضي از تكاليف را ندارند، به باد انتقاد نمي گيريم، آنها را سرزنش نمي كنيم و گناه آنچه را كه مسئول آن نيستند به پاي آنها نمي نويسيم.

فرض كنيد كودكي را كه به دليل ناتواني هاي تحصيلي شديدا مورد مؤاخذه قرار مي دهند بشناسيد و به گذشته او برگرديد. اگر اين كودك نوزادي بوده است كه به دليل گفته شده كم وزن بدنيا آمده، به ياد داشته باشيد كه او با گذر از چه مشكلاتي كوله بار زندگي را بدوش كشيده است.

• شانس مرگ او تا 28 روز پس از تولد 40 مرتبه بيشتر از نوزاداني بوده كه با وزن طبيعي بدنيا آمده اند.
• وقتي به سن يكسالگي رسيده است 5 برابر بيشتر از نوزادان سالم خطر مرگ را پشت سر گذاشته است.
• او زنده مانده است ولي ممكن است با اختلالاتي در تكلم، تكامل و نمو سيستم عصبي، ضعف قوه‌ي بينايي، كاهش فراگيريهاي اكتسابي و كري سر كلاس نشسته باشد.
• او بيشتر از ديگران به عفونت هاي تنفسي، گوارشي و ساير بيماريها مبتلا مي شود و هميشه رنجور است و از بيماري رنج مي كشد.
• شانس ابتلا او در بزرگسالي نيز به بيماريهايي نظير ديابت، فشار خون، بيماريها قلبي بيشتر از نوزادان سالمي است كه به دوران بزرگسالي رسيده اند.

اگر اولياي مدرسه و والدين او بدانند زندگي چه دشواريهايي را به دليل گناه ناكرده به وي تحميل كرده است هرگز بخود اجازه نمي دهند با شيوه هاي متفاوت از او بخواهند چيزي بشود كه نمي تواند.

تحقيقاتي كه در بنگلادش در اين زمينه صورت گرفته است نشان داده كه دختران كم وزن و كوتاه قد ( مادران مبتلا به سوء تغذيه ) فرزنداني كوتاهتر بدنيا آورده اند. اين امر در بين سالهاي 1937 تا 1982 باعث شده است كه قد پسران روستايي بنگلادش در يك دوران 45 ساله 12 سانتي متر كوتاهتر شود . يكي از دلايل، عادات جاري و سنتي است كه معمولا زنان ديرتر از مردان سر سفره مي نشيند و غذاي كمتري دريافت مي كنند اين تبعيض تغذيه اي باعث كوتاه قدي و سوء تغذيه دختر بچه ها مي گردد. دختران جوان مبتلا به سوء تغذيه كه زود ازدواج مي كنند و بچه دار مي شوند نمي توانند كودكان با وزن طبيعي بدنيا آورند.

در بررسي كشوري سوء تغذيه در سال 1377 كه توسط اداره‌ي بهبود و تغذيه جامع وزارت بهداشت انجام شده نشان داده است كه وزن در حدود 11 درصد از كودكان زير 5 سال ( از هر 9 نفر كودك يك نفر) كمتر از مقداري است كه سن آنها ايجاب مي كند.

شيوع كم وزني در استان سيستان و بلوچستان از ساير استانها بيشتر ( از هر 4 كودك يك نفر ) و در مناطق روستايي شيوع كم وزني بطور معني داري بيشتر از مناطق شهري است. كوتاه قدي تغذيه اي كه حاكي از سوء تغذيه مزمن و طولاني است در 15 درصد كودكان كشور ( از هر 7 كودك يك نفر) بشكل متوسط و شديد وجود دارد. شيوع كوتاه قدي تغذيه اي نيز در استان سيستان و بلوچستان بالاتر از ساير استانها است. اين مشكل در مناطق روستايي از شدت بيشتري برخوردار است ( دو برابر مناطق شهري ) اين‌ها كودكاني هستند كه قد و وزن مناسب براي سن خود ندارند . معمولا مردم وقتي لغت سوء تغذيه را مي شنوند كودكاني را با چهره‌ي بسيار نحيف ، شكمي بر آمده و پوست بر استخوان كشيده بخاطر مي آورند كه تصوير آنها را در رسانه ها ديده اند ، سوء تغذيه شديد نهايتا همين فاجعه را به كودكان تحميل مي كند، ولي سوء تغذيه از نظر شدت انواع مختلفي دارد. ممكن است كودك دچار سوء تغذيه خفيف يا متوسط باشد يعني وزن مناسب با سن خود را نداشته باشد يا به دليل كم غذايي در طولاني مدت دچار كوتاهي قد شده باشد.