ايمن سازي 

ايمن سازي عبارت است از حفاظت شخص نسبت به يك بيماري از طريق تلقيح يا وارد نمودن يك ارگانيسم مهاجم زنده ضعيف شده و كشته شده به بدن شخص براي ايجاد ايمني و مصونيت ،كه اين ايمني ، پس از تجويز يك آنتي ژن به شكل واكسن و از طريق توليد آنتي باديها در بدن به دست مي آيد .

پس از كسب ايمني، بدن در مقابل اثرات عامل بيماريزاي مورد نظر مصونيت مي يابد .

واكنش ايمني :

وقتي يك نوع آنتي ژن براي اولين بار توسط حيوان يا انساني كه هرگز در معرض آن نبوده دريافت گردد ، يك دوره پنهاني 3 تا 10 روزه طول مي كشد تا آنتي باديها در خون شخص ظاهر گردد .

آنتي بادي كه در ابتدا ظاهر مي شود تماما از نوع IgG است . تيتر IgG در عرض 10-7 روز به اوج خود مي رسد و سپس به تدريج سطح آن تنزل مي كند و در آن سطح ، براي هفته ها و ماهها باقي مي ماند . اين مرحله به واكنش اوليه معروف است . در اين تحريك آنتي ژنيك اوليه ، سلولهاي حافظه يا سلولهاي آغازين ، در دستگاه رتيكواندوتليال توليد مي شود . اين سلولها در بافت لنفوييد در زمينه ايمونولوژيكي ايجاد مي شوند و به عنوان حافظه ايمونولوژيكي كه پس از ايمن سازي تشكيل مي شوند ، واكنش نشان مي دهند . حافظه ممكن است هم شامل ايمني سلولي و هم شامل ايمني همورال باشد . اين حافظه اختصاصي و طولاني مدت است . وسعت واكنش اوليه نسبت به يك آنتي ژن توسط هر يك از عوامل تعداد آنتي ژن ،راه تجويز ، وضعيت تغذيه اي ميزبان و غيره تعيين مي شود .

در واكنش ثانويه ، يك مختصر افزايش در توليد آنتي بادي IgG و افزايش به مقدار بيشتر و طولاني تر در توليد آنتي بادي IgG ملاحظه مي شود . اين واكنش تسريع شده منسوب به حافظه ايمونولوژيكي مي باشد كه با استفاده از برنامه هاي ايمن سازي و بكارگيري دوز يادآور ايجاد مي شود.

طبقه بندي ايمني :

ايمني مي تواند به شكل زير تقسيم بندي گردد :     

• ايمني ذاتي: ايمني است كه فرد به واسطه ساختار ژنتيكي و سرشتي خود آن را دارا است . اين نوع ايمني ، ايمني نژادي نيز ناميده مي شود . به همين دليل برخي از نژادها، به تعداي از بيماريهاي ويژه گرفتار مي شوند .
• ايمني فعال : ايمني است كه در نتيجه يك عفونت (باليني و تحت باليني ) يا به واسطه ايمن سازي ويژه در شخص بوجود مي آيد . اين ايمني ايجاد شده براي هر بيماري ، اختصاصي مي باشد . ايمني فعال ممكن است ، همورال ، سلولي يا تركيبي از اين دو باشد . ايمني همورال از مهمترين مكانيسم هاي مقاومت ميزبان به عفونت محسوب مي شود . اساس اين نوع ايمني بر توليد آنتي بادي به دنبال تماس با مواد خارجي از قبيل تماس با ويروسها ، باكتريها، يا سموم آنها مي باشد .
• ايمني همورال تمام شرايطي را كه نياز به ايمني سلولي دارند ، پوشش نمي دهد به عنوان مثال ايمني سلولي مواد خارجي را از بدن دفع مي كند ولي ايمني همورال قادر به اين كار نيست ، براي دستيابي به ايمني فعال تركيبي از هر دو نوع ايمني مورد نياز مي باشد .
• اينترفرونها ، گليكوپروتئين هاي كوچكي هستند كه قادرند ، دامنه وسيعي از ويروسها را مهار كنند . عوامل گوناگوني مثل ويروسها ، باكتريها پروتوزوئرها ، ريكتزياها ، ترشحات ميكروبي و پليمرهاي مصنوعي در ايجاد واكنشهاي اينترفروني موثر هستند و نمونه هاي ايجاد كننده اينترفرونها شامل واكسنهاي ديفتري، كزاز ، سياه سرفه و فلج اطفال هستند .
• در ايمني غير فعال، آنتي بادي هاي توليد شده در بدن ( انسان يا حيواني ) براي ايجاد محافظت بر عليه بيماري ، به شخص ديگر منتقل مي شوند تا كودك را عليه بيماريهاي مختلف محافظت كند .
• ايمني گروهي چيست ؟ خيلي مهم است كه پرستار بهداشت جامعه با مفهوم ايمني گروهي نيز آشنا باشد . ايمني گروهي عبارت است از سطح ايمني يك جمعيت نسبت به يك بيماري عفوني .سطح ايمني جمعيت ، به عفونت هاي قبلي و روش هاي ايمن سازي انجام شده در گروه و جمعيت بستگي دارد . ايمني گروهي با رفتار هاي بهداشتي مرتبط با بيماري عفوني ، جامعه داراي ايمني كم يا بدون ايمني و ميزانهاي حمله و كشندگي بيماري عفوني تعيين مي شود . وقتي ايمني گروهي در نتيجه همه گيري بوجود آمد ، نوسانات ناشي از همه گيري كاهش مي يابد و اين مسأله بخصوص در مورد آبله مرغان تجربه شده است .

عوامل ايمن ساز :

در فعاليتهاي بهداشت جامعه عوامل ايمن ساز شامل واكسنها و ايمونوگلولين ها مي باشند.

واكسن ها :

واكسن عبارت است از يك آنتي ژن آماده شده براي تلقيح كه وقتي تجويز گردد ، توليد آنتي بادي اختصاصي را در بدن تحريك مي نمايد و از بروز بيماري خاص جلوگيري مي كند . واكسن ها ممكن است از ارگانيسم هاي زنده ( عموما رقيق و ضعيف شده ) غير فعال ، كشته شده،عصاره هاي سلولهاي كشته شده ، شبه سم يا تركيبي از اينها تهيه شده باشند .

واكسن هاي زنده :

اين واكسنها از ارگانيسم هاي زنده تهيه شده است . بدين ترتيب كه ارگانيسمهاي زنده در آزمايشگاه چندين بار در محيط هاي كشت يا در جنين داخل تخم مرغ تكثير و سپس ضعيف مي شوند تا ظرفيت و توانايي بيماريزايي آنها بطور كامل از بين رود اما خاصيت تحريك ايمني در آنها باقي بماند و لذا به آنها ارگانيسمهاي ضعيف شده يا رقيق شده مي گويند .

بطور كلي واكسنهاي زنده نسبت به واكسنهاي كشته شده قدرت ايمن سازي بيشتري دارند . دلايل اين امر عبارتند از :

• ارگانيسمهاي زنده در ميزبان به شكل مضاعف عمل مي كند و در نتيجه قدرت آنتي ژنيك آنها از مواد تزريق شده بيشتر مي باشد
• واكسنهاي زنده تمام اجزاء واكسنهاي زنده تمام اجزاء اصلي و فرعي آنتي ژن را دارا هستند .
• ارگانيسم هاي زنده پس از تجويز از راه دهان برخي از بافتهاي بدن مثل مخاط روده را درگير مي كنند.(به عنوان مثال در واكسن خوراكي فلج).تجويز واكسنهاي زنده در برخي شرايط منع استعمال دارد براي مثال تجويز واكسن سرخجه در دوران حاملگي ممنوع است .

• واكسنهاي غير فعال يا كشته شده : در اين روش هر چند ارگانيسم ها به وسيله حرارت با مواد شيميايي كشته مي شوند اما وقتي به بدن تلقيح مي شوند . مي توانند ايمني بدن را تحريك كنند . بطور طبيعي تأ ثير واكسنهاي كشته شده كمتر از واكسنهاي زنده هستند . به جز واكسن نوع غير زنده فلج اطفال ، واكسنهاي غير فعال به طور معمول در ابتدا در2 يا 3 نوبت تلقيح مي شوند تا توانايي آنتي ژنتيكي را به تدريج افزايش دهند ، مانند واكسن وبا . واكسنهاي غير فعال به طور معمول به صورت داخل عضلاني تجويز مي شوند.
• شبه سم ها : بعضي از ارگانيسم ها مانند باسيل ديفيري و كزاز سم بيروني توليد مي كنند . سم توليد شده اين ميكروبها ضعيف شده و براي تهيه واكسن ها به كار مي رود تا آنتي باديهاي توليد شده در بدن ، سم توليد شده در طول عفونتهاي بعدي را بهتر خنثي كنند . اين شبه سم ها نيز سالم و مؤثر هستند.
• تركيبات : اگر بيش از يك نوع عامل ايمن ساز در واكسن بكار رفته باشد به آن واكسن تركيبي يا مخلوط شده مي گويند . هدف از شكلهاي تركيبي واكسنها ، ساده كردن تجويز – كاهش هزينه ها و به حداقل رساندن تعداد تماس هاي بيمار با مراكز بهداشتي مي باشد .واكسنهاي تركيبي شناخته شده عبارتند از : ديفتري ،كزاز، سياه سرفه ، ديفتري – كزاز ، ديفتري – سياه سرفه ، ديفتري – كزاز – سياه سرفه ، حصبه و سرخك – اوريون- سرخجه .

واكسن هاي در دسترس به شكل واكسن هاي ساده و واكسن هاي خشك منجمد شده هستند . واكسن هاي خشك منجمد شده بيش از واكسن هاي مايع پايداري دارند . واكسن هاي فلج اطفال و آنفولانزا . اصطلاح واكسن خودي يا همجنس

وقتي به كار مي رود كه ارگانيسم واكسن از همان مريض به دست آمده باشد .

• ايمونوگلوبولين ها : ايمونوگلوبولين هاي انساني از 5 طبقه اصلي IgG, IgA, IgM, IgD, IgE و زير مجموعه هاي آنها تشكيل شده است . طبقات و زير مجموعه هاي آنها ، كاركرد هاي مختلفي را نشان مي دهند كه براي تأمين انواع مختلف مبارزه آنتي ژنتيكي مورد نياز هستند .

واكنش ها :

واكنشهاي بعد از واكسيناسيون به طور كلي خفيف هستند اين واكنشها ممكن است شامل : تب خفيف ، درد موضعي ، تورم در محل تزريق و واكنش هاي پوستي يك هفته پس از تزريق واكسن سرخك، باشند . يك توده ياMASS ممكن است 3-4 هفته بعد از تزريق واكسن ب.ث.ژ ظاهر شود كه عموما دردناك نيست ولي ممكن است در لمس حساس باشد . اندازه آن 6 هفته بعد از تزريق ممكن است به 6 تا 10 ميليمتر برسد . توده مذكور با خروج چرك فروكش ميكند و نيازي به درمان ندارد. در پايان هفته دهم تا دوازدهم فقط يك اسكار خفيف قابل مشاهده مي باشد .

واكنش هاي جانبي :

در موارد نادري ، بعد از انجام واكسيناسيون با واكسن سه گانه تشنج يا غش مشاهده شده است . در چنين مواردي تزريق نوبت بعدي متوقف مي شود و در عوض يك نوبت واكسن دوگانه ممكن است تجويز شود و اگر دو نوبت تزريق شده ، به نوبت بعدي نياز نمي باشد .

عوارض : ممكن است عوارض مشاهده شود اين عوارض عبارتند از :

• تشكيل آبسه كه به طور معمول در اثر استفاده از سوزنها و سرنگهاي غير استريل با اندازه كافي استريل نشده ايجاد مي شود .
• درد شديد كه معمولا در اثر استفاده از سوزنهاي كند ايجاد مي شود .
• شروع ناگهاني اسهال شديد ، استفراغ و تب كه چند ساعت بعد از تجويز واكسن سرخك ايجاد مي شود ممكن است ناشي از آلودگي ويالي باشد كه در روز بعد مجددا از آن استفاده شده است .
• مرگ كه ممكن است در اثر آلوده بودن واكسن بروز كند .

واكسن ها معمولا در سنين كودكي تجويز مي گردند . زمانيكه عفونتها شايع هستند ، برخي از واكنشها ي گزارش شده ممكن است ارتباط موقتي با واكسيناسيون داشته باشد و برخي نيز بدون ارتباط با واكسن تجويز شده مي باشند . اقدامات مربوط به حداقل رساندن خطر است. بايستي اقدامات زير به منظور به حداقل رساندن خطر ات و حوادث جانبي متعاقب واكسيناسيون در نظر گرفته شوند :

• سازندگان سرنگ ها و سوزن هاي استريل بايستي بيش از حد وقت داشته باشند و فرآيند توليد را كاملا كنترل كنند .
• از سرنگ و سوزن هاي استريل يك بار مصرف استفاده شود .
• براي حل نمودن واكسنها وكشيدن آنها از ويال ، از سرنگ ها و سوزنهاي استريل استفاده كنيد و پس از حل كردن براي تزريق سرسوزن را عوض كنيد.
• در نوبت هاي بعدي از ويال هاي قبلي و مانده استفاده نكنيد .
• واكسن سرخك حل شده بايستي در پايان روز دور انداخته شود . ويالهاي حل شده واكسن سرخك تحت هيچ شرايطي نبايستي در روز بعد مجددا استفاده شود .