اسهال :Diarrhea
هدف کلي:
رفع کم‌آبي کودک به دنبال دفع زياد مايع از طريق مدفوع يا استفراغ
اهداف رفتاري:
- کودک علايم مايع‌رساني کافي که شامل مخاط پوششي مرطوب، تورگور پوستي خوب و بازده ادراري مناسب با سن مي‌باشد را نشان دهد.
- کودک قادر به تحمل مواد غذايي بوده، تغذيه مطلوب را دريافت کرده و به فعاليت هاي طبيعي خود برگردد.
- از دفعات دفع روده‌اي کودک کاسته شده باشد و مدفوع نرم داراي شکل و فاقد خون يا مخاط مشخص باشد.
- والدين کودک علائم خطر را دانسته و از دانش خود جهت مراقبت از کودک استفاده کنند.
- سطح سرمي سديم و پتاسيم طبيعي باشد.
ماهيت بيماري:
اسهال حاد به افزايش ناگهاني تناوب دفع و تغيير قوام مدفوع اطلاق مي‌شود که عوامل متنوعي از جمله ويروسها، باکتريها، انگلها، متعاقب درمان با آنتي بيوتيک ها، ملينها و ... مي تواند عامل اسهال باشند .
اسهال، علامتي حاصل از وجود اختلال در هضم، جذب و عملکرد ترشحي مي باشد كه به دليل انتقال غير طبيعي مايع و الکتروليتها در روده ايجاد مي‌شود.چنانچه که اسهال بيشتر از 14 روز ادامه يابد اسهال مزمن گفته مي‌شود که اين وضع غالبا حاصل از شرايط مزمني نظير سندرمهاي سوء جذب، بيماريهاي التهابي روده، نقص سيستم ايمني و ... مي‌باشد.
عوامل مستعدکننده:
سن: کودکان کوچکتر بيشتر مستعد اسهال هستند و شدت اسهال در آنها بيشتر است(سيستم ايمني شيرخواران به دليل عدم تماس با عوامل بيماري زاي متعدد از آنتي‌باديهاي اکتسابي به اندازه کافي برخوردار نيست)
ضعف سلامتي: سوء تغذيه يا ضعف سيستم ايمني
محيط: اسهال در مناطق زير بيشتر است:
ساير علل: مسافرت به کشورهاي ديگر، آلرژي مواد غذايي، استرس حاد، تجويزآنتي بيوتيکها و ...
علائم و نشانه‌ها:
افزايش ناگهاني تناوب دفع و تغيير قوام مدفوع ( مدفوع شل يا آبکي) که ممکن است با درد شکمي و دل پيچه و يا تب همراه باشد.
روشهاي تشخيصي:
شامل بررسي آزمايشگاهي نمونه مدفوع، گرفتن شرح حال دقيق و کامل كه شامل زمان شروع اسهال و طول مدت آن، وجود تب ، دفعات استفراغ، دفعات و ويژگي مدفوع ( آبکي يا خوني) ،بازده ادراري، عادتهاي غذايي کودک و غذاها و مايعات مصرف شده اخير مي‌باشد.ساير تستهاي آزمايشگاهي در هنگامي لازم است که کودک دهيدراتاسيون متوسط تا شديد دارد ( شدت و مدت بيماري بيشتر شده باشد)
درمان:
تدابير درماني شامل تصحيح عدم تعادل مايع و الکتروليت و پيشگيري يا درمان سوء تغذيه مي‌باشد.
اهداف اصلي درمان شامل موارد ذيل مي باشد:
1. بررسي عدم تعادل مايعات و الکتروليتها
2. جايگزيني مايعات
3. مايع درماني نگهدارنده
4. شروع مجدد رژيم غذايي مناسب
در شيرخواران و کودکان مبتلا به اسهال و دهيدراتاسيون در ابتدا بايد از طريق مايعات خوراکي تحت درمان قرار گيرند. در دهيدراتاسيون شديد و وقوع شوک مايع درماني از راه تزريقي ضروري است. شروع هر چه سريعتر رژيم غذايي مهمترين بعد در درمان اسهال حاد در کودکان است.
روش مايع درماني خوراکي (ORT) در مقايسه با مايع درماني وريدي موثرتر، ايمن‌تر و کم هزينه‌تر بوده و با درد کمتري همراه است.
داروها:
ORS :الکتروليت خوراکي
پودر حل شدهORS ml/kg 10 به ازاء هر بار مدفوع شل و آبکي در کودک
پودر حل شدهORS ml/kg 2 به ازاء هر بار استفراغ در کودک
حجم لازم به وزن، سن و شدت مشکل بستگي دارد.
موارد احتياط و کنترل اندايکاسيونهاي ORS:
شوک، استفراغ مقاوم، دهيدراتاسيون شديد، انسداد گوارشي، نارسايي کليه اوليگوريک يا آنوريک
عوارض جانبي ORS :
در اطفال کوچکتر از يک سال مصرف بيش از حد مي تواند تشنج بدهد.
در نارسايي کليه مصرف بيش از حد مي تواند هيپرناترمي و هيپرکالمي بدهد .
Ondansetron (اندانسترون) : ضداستفراغ
F.C. Ta : 4 mg
Inj : 2 mg/ml ( 2ml , 4ml)
منع مصرف : حساسيت مفرط
احتياطات : نارسايي کبدي، حاملگي، شيردهي
عوارض جانبي: سردرد، خستگي، سرگيجه، ضعف، اسهال، شکم درد، يبوست
ژيم غذايي مجاز و غير مجاز :
ز مصرف مايعات صاف شده خوراکي همچون آبميوه‌ها، نوشيدنيهاي کربنات‌دار و ژلاتين بايد پرهيز شود. زيرا اين مايعات حاوي مقدار زيادي کربوهيرات و مقادير کمي الکتروليت هستند و اسمولاليته آنها بالا است. مواد حاوي کافئين نيز نبايد استفاده شود زيرا کافئين با اثرات ديورتيک خود مي‌تواند موجب دفع آب و سديم شود.در شيرخواران مبتلا به اسهال استفاده از رژيم برت ( موز، برنج، سيب و نان سوخاري با چاي) مجاز نيست.در رژيم غذايي از چربي و غلظت زياد قند بايد خودداري شود.
آموزشهاي خود مراقبتي:
مايع‌درماني خوراکي با محلول ORS جهت جايگزيني مايع و الکتروليت پس از هر بار دفع و استفراغ ضرورت دارد. استفراغ مانع از مايع درماني نمي‌شود. در صورت استفراغ محلول خوراکي به مقدار کم و مکرر به کودک خورانده مي شود ( 1تا 2 قاشق چايخوري هر 5 تا 10 دقيقه ( يا بااسفاده از سرنگ بدون سرسوزن)). ORS را به طور متناوب همراه با مايعات داراي سديم کم مثل آب، شير مادر يا فرمولا به کودک بدهيد.
پس از مايع درماني در اولين فرصت رژيم معمولي بر حسب تحمل شروع شود.زيرا دادن به موقع غذاي طبيعي مي‌تواند تعداد دفعات مدفوع و اتلاف وزن را کاسته و طول مدت بيماري را کوتاه سازد. جهت بررسي مايع رساني کافي علائم حياتي،تورگور پوستي، مخاط پوششي و و ضعيت ذهني به طور مکرر کنترل شود. تغذيه با شير مادر بايدادامه يابد. جهت پيشگيري از انتقال عفونت، دستها به طور دقيق و مرتب شسته شود. ناحيه پرينه خشک و تميز نگه داشته شود و پوشک به طور مکرر تعويض نموده و براي جلوگيري از پخش مدفوع از پوشک مناسب استفاده شده و محکم بسته شود. در کودک تب‌دار پوشش کودک کم شده از استامينوفن و تن شويه استفاده شود.
علايم هشداردهنده:
در صورت بروز هر يک از موارد ذيل به پزشک اطلاع دهيد :
سن کمتر از 6 ماه، تب، اسهال داراي خون، تشديد اسهال، تشديد استفراغ، دل درد و علايم کم‌آبي شامل خشکي مخاط پوششي، کاهش تورگور پوستي، رنگ پريدگي و سردي پوست، کاهش برون ده ادراري، نبض و تنفس بالا و فشار خون پايين.
منابع:درسنامه پرستاري کودکان ونگ ،اينترنت
واحد آموزش بيمارستان دكتر شيخ – (ORT)
