آيا پستانک توصيه مي شود؟

دکتر فاطمه خاتمي - عضو هيات علمي- دانشيار دانشگاه علوم پزشکي مشهد -فوق تخصص نوزادان

سابقه استفاده از قطعه اي چوب سفيد رنگ و شيرين به عنوان پستانک، به سالهاي 1600 ميلادي بر مي گردد. در سالهاي پس از آن، در حدود سالهاي 1800 ميلادي، از پستانک هايي از جنس نقره ، مرواريد و مرجان استفاده شد. در قرن گذشته از قطعه پارچه اي حاوي مقداري شکر خيس، که توسط نوزاد مکيده مي شد به عنوان پستانک قندي استفاده شد. حدود 6 الي 7 سال پيش نمايشگاهي از انواع پستانک ها برگزار شد[1]. امروزه پستانک ها به شکلهاي متنوع مثلا شبيه ساکشن، دماسنج و غيره با طعم، بو و مزه هاي مختلف ساخته شده است.

رفلکس مکيدن شاخصه اي داخل رحمي است که تا اوايل شيرخوارگي ادامه دارد و تا انتهاي سال اول نيز به طور نا محسوس وجود دارد. رفتار مکيدن دو شکل مغذي(Nutritive sucking) و غير مغذي(Non Nutritive Sucking) دارد. مکيدن غير مغذي(NNS) قبل از مکيدن مغذي تکامل مي يابد و در نوزادان خيلي نارس منحصر به حرکات دهاني است. گر چه(NNS) در هفته 24 بارداري وجود دارد ولي تعداد ضربات و قدرت مکش آن کم است و تا هفته 37 بارداري تکامل مي يابد . در شيرخواراني که پستانک مي مکند قدرت مکيدن مغذي تا 4 سالگي وجود دارد. (NNS) در جريان بيماريها کاهش مي يابد و در اواخر عمر به علت صدمات سيستم عصبي مرکزي، دوباره ظاهر مي شود. تخليه معده تا هفته 30 بارداري تکامل نمي يابد و مهمترين عامل عدم توفيق در تغذيه نوزادان نارس، نارسي عملکرد سيستم گوارشي است[2]. مطالعات اخير نشان مي دهد، حس بويايي در جنين انسان در دوران داخل رحمي شروع مي شود و تحريک حس بويايي ناحيه خلف بيني از طريق پستانک حاوي شير مادر، در رفتار هاضمه اي نوزاد دخالت دارد [3]. به دليل تداخل با تغذيه نوزاد از پستان مادر، استفاده از پستانک توسط WHO توصيه نمي شود و اين امر از مباحث مهم و بحث بر انگيز به شمار مي رود [4]. اگر چه در بعضي مطالعات [5] مکيدن غير مغذي بر رشد بدن و حرکات معده اثري ندارد ولي در تبديل تغذيه به تغذيه دهاني مؤثر است[6] و منجر به ترخيص يک هفته زودتر نوزادان با وزن خيلي پايين از بيمارستان شده است. اين امر سبب حدود 280 ميليون دلار صرفه جويي در هزينه هاي بيمارستاني شده است. نواي موسيقي نيز سبب افزايش فعاليت مکيدن غير مغذي در نوزادان مي شود[7].

بررسيهاي به عمل آمده نشان داده است که استفاده از پستانک در نوزادان با وزن خيلي پايين هنگام تولد، سبب ايجاد مکيدن غير مغذي شده و در نتيجه آثار زير را به دنبال دارد:

کاهش زمان گريه، تسکين درد و ايجاد آرامش بيشتر، تاثير بر جريان خون شريان مزانتريک فوقاني ، تسريع در بلوغ فيزيولوژيکي سيستم معدي روده اي، کاهش زمان توقف غذا در معده، تسريع در خاتمه تغذيه با لوله معده، تاثير در مراحل رفتاري و کاهش حرکات نوزاد و ذخيره انرژي، تأثير در ترشح آنزيم ليپاز فارنژيال و هورمونها، فعال کردن عصب واگ و تاثير بر هورمونهاي دستگاه گوارش مثل گاسترين، سوماتوستاتين و افزايش انسولين، تسريع در وزن گيري و سرانجام کاهش زمان بستري و ترخيص زودتر [2 ،8 ،9 ،10 ،11 ،12 ،13 ،14 ،15 ،16].

گرچه مطالعات بسياري اثرات منفي پستانک بر تغذيه انحصاري شير مادر و افزايش خطر ابتلا به اوتيت حاد مياني در شيرخواران بزرگ و افزايش ضربانهاي قلب و تنفس در نوزادان با وزن بسيار پايين را تأييد کرده است[10 ،17 ،18 ، 19،20 ،21 ]، ولي با توجه به نتايج بالا، به نظر نمي رسد بکارگيري پستانک در نوزادان با وزن تولد خيلي پايين که با سوند معده تغذيه مي شوند، در مدت زمان کوتاه آثار منفي داشته باشد[23].