در بیماران مقعد بسته، شدت ضایعه بسیار متفاوت است . گاهی تشکیل نشدن مقعد ممکن است همراه با عدم تشکیل استخوان خاجی و اعصاب و عضلات مربوط به مقعد یا عدم تشکیل قسمت یا تمام روده بزرگ باشد. گاهی کلیه قسمتهای داخلی ساخته شده اند ومقعد فقط با یک لایه پوست پوشیده شده است که بسته به نظر می رسد.
در نوع اول شدت ضایعه بسیار زیاد و در نوع دوم بسیار کم است . هر چه شدت ضایعه بیشتر باشد ، ناهنجاریهای همراه بیشتر می باشد.
تشخیص :
تشخیص با معاینه بالینی 18-12 ساعت بعد از تولد صورت می گیرد . در نگاه به ناحیه نشیمن گاه یا اصلا مقعد وجود ندارد و یا به صورت سوراخ کوچکی در محل دیگری غیر از محل اصلی مقعد قرار گرفته است .
معاینه بالینی دقیق برای برنامه ریزی چگونگی درمان در حدود 90 درصدموارد کافی است و در 10 درصد موارد که که امکان ارزیابی با معاینه وجود ندارد، از سونوگرافی ، رادیوگرافی ساده ویا MRI استفاده خواهد شد.
درمان :
در اولین برخورد با بیمار بایداو را از نظر علائم حیاتی ارزیابی کرد. در صورتیکه وضعیت عمومی خوب باشد. پس از 18-12 ساعت وضعیت مقعد مجددا بررسی میشود.
علت ارزیابی مجدد این است که در ساعات اولیه تولد هنوز مدفوع اولیه نوزاد ( مکونیوم) به انتهای روده بزرگ نرسیده و اگر سوراخ کوچکی وجود داشته باشد تشخیص داده نمی شود اما بعد از 18-12 ساعت این امر امکان پذیر است .
در نوع شدید که معمولا فاصله بین انتهای روده بسته شده تا مقعد بیشتر از یک سانتی متر است و معمولا روده با پوست هیچ رابطه ای ندارد، درمان اولیه به شکل باز کردن روده بزرگ به بیرون از شکم ( کلوستومی) می باشد. اما در انواع خفیف تر که فاصله روده با پوست کمتر از یک سانتی متر است و با یک سوراخ به پوست ارتباط دارد، معمولا درهمان عمل اول می توان مقعد را اصلاح کرد .
بعد از عمل تا حصول بهبودی کامل٬ بیمار باید زیر نظر جراح اطفال قرار گیرد. چون مقعد تازه تشکیل شده حدود 6 ماه بر اساس برنامه ای خاص نیاز به گشاد کردن خواهد داشت .
بچه هایی که مبتلا به نوع خفیف تر ضایعه می باشند و ناهنجاری های مهره ای همراه ندارند٬ شانس خوبی برای اجابت مزاج طبیعی دارند.
اما کسانی که مبتلا به نوع شدیدتر همراه با ناهنجاری های مهرهای می باشند ، شانس ضعیفی برای بدست اوردن عملکرد طبیعی روده دارند .
در هر صورت این کودکان باید از مصرف زیاد مواد یبوست زا پرهیز نمایند و در صورت ابتلا به یبوست به پزشک معالج مراجعه نمایند .
انواع مختلف استومي:
ایلئوستومی : بیرون گذاشتن روده باریک از جدار شکم برای خروج مواد دفعی .
کلستومی : بیرون گذاشتن روده بزرگ (کولون) از جدار شکم برای خروج مواد دفعی .
ر ايلئوستومي معمولاً تمام كولون و مقعد حذف ميشود و ايلئوم (قسمت انتهایی روده باریک) به استوما متصل مي‌گردد.عمل ايلئوستومي مي‌تواند موقت يا دائم باشد.
مدفوع معمولاً مايع است و در روز حدود 800 – 400 سی‌سی از انتهاي ايلئوم به بيرون از بدن دفع ميشود؛ ولي اگر ايلئوستومي به علت بیماری كرون باشد، اين مقدار به 1000-800 سی سی در روز مي‌رسد، زيرا قسمتي از روده باريك عملكرد خود را از دست داده است.
عوارض ايلئوستومي، شامل كاهش جذب چربي و ويتامين 12B، افزايش دفع سدیم و پتاسیم می‌باشد.
ايلئوستومي معلوليت نيست؛ زيرا با مراقبت خوب هيچگونه مشكلي به وجود نخواهد آمد.
در کلستومی ركتوم يا قطعه‌اي از كولون حذف و باقيمانده كولون به استوما متصل ميشود كه معمولاً دفع مدفوع به صورت نيمه جامد است.
بيشتر از 90 درصد كولوستومي‌ها موفقيت‌آميز است. بعد از عمل درد زياد است كه با دارو كنترل ميشود.
آموزش به بیمار :
برای اینکه فرد بتواند پس از عمل جراحی زندگی طبیعی خود را از سر بگیرد، توصیه‌های کلی را باید رعایت کند:
برنامه غذايي مرتب: بهتر است روزانه سه وعده يا بيشتر غذا خورده شود، زيرا در اين شرايط استومي به خوبي عمل مي‌كند و گاز كمتري توليد ميشود.
خوب جويدن غذاها: در صورت وجود ايلئوستومي، در مصرف غذاهايي كه پرفيبرند يا به سختي هضم مي‌شوند، احتیاط شود. جويدن خوب مي‌تواند از انسداد استوما جلوگيري كند.
امتحان كردن غذاها به صورت تک تک: باید امتحان شود كه كدام غذاها باعث مشكلاتي مثل نفخ، يبوست، مدفوع شل يا بوي بد ميشود. اگر غذايي مشكلي ايجاد كرد، بهتر است چند هفته حذف و بعد دوباره اضافه شود.
جلوگيري از افزايش وزن: وزن اضافه براي استومي خوب نيست و مي‌تواند سلامتي را مختل كند.
نوشيدن مايعات زياد:دفع مايعات از استوما بيشتر از حالت معمول است. بيماران ايلئوستومي و نيز بيماران كولوستومي كه قسمت زيادي از روده بزرگ خود را از دست داده‌اند، مايعات بيشتري از دست مي‌دهند، زيرا بازجذب عمده مايعات در كولون صورت مي‌گيرد.
به ياد داشته باشيد كه افراد واكنش يكساني به يك غذا نشان نمي‌دهند.
علاوه بر نکات بالا که همه افراد باید رعایت کنند، برخی بیماران با مشکلات دیگری مانند انسداد استوما، نفخ، اسهال و یبوست روبرو می‌شوند؛ بنابراین ضروری است که همه بیماران با مواد غذایی ایجاد‌کننده این حالات و نیز چگونگی مقابله با آنها آشنا شوند.
انسداد :
- اگر بیمار ايلئوستومي شده باشد، مسدود شدن استوما نگران‌كننده است. بیماران در مورد بعضي مواد غذايي بايد دقت كنند، زيرا آنها به طور كامل هضم نمي‌شوند و مي‌توانند سبب انسداد شوند.
- اين مواد لازم نيست حذف شوند، فقط بايد مقدار كمي از آنها خورده و خوب جويده شود:
پرتقال، گريپ فروت، كرفس، آناناس، فلفل سبز، خیار، زیتون، آجیل، سوسيس، كالباس،قارچ،ترشيجات، مارچوبه، نخودفرنگي، نارگيل، ذرت و ذرت بوداده، ميوه‌هاي خشك واسفناج.
بوی نامطبوع:
براي جلوگيري ازخروج بوی نامطبوع از استوما، مي‌توان خوشبوکننده‌هاي تجاري در كيسه استومي قرار داد، ولي برخی از آنها ممكن است سبب يبوست شوند.
مواد غذايي زير به عنوان مولد بو شناخته شده‌اند:
تربچه، گل كلم، كلم، شلغم، لوبيا، پياز، سير، مارچوبه، تخم مرغ،لبو، ماهي، خيار، فلفل سبز، كافئين، الكل
- اگر بیمار بعد از مصرف اين مواد دچار مشكل شد، بايد به صورت كامل اما موقت از رژيم حذف و سپس مقدار كمي از آنها مجددا بعد از چند هفته امتحان شوند.
- دوغ، ماست و جعفري سبب كاهش بو مي‌شوند. مي‌توان يكي از آنها را در وعده غذایی روزانه جای داد.
- برخي ويتامين‌ها و داروها، مثل آنتي‌بيوتيك‌ها سبب ايجاد بو مي‌شوند (در صورت وجود استومی، پزشك خود را در جریان بگذارید).
نفخ:
هر فردي به علت فیزیولوژی دستگاه گوارش، گاز توليد مي‌كند كه مقدار طبیعی آن مشخص است؛ اما اگر بیمار مشكل گاز اضافه دارد، مي‌تواند آن را با رژيم خود كنترل كند. عواملي مانند زمان خوردن، چگونگي خوردن و نوع غذا بر توليد گاز موثرند.
براي رفع اين مشكل رعايت نكات زير موثر است:
- برنامه غذايي بايد مرتب باشد؛ زيرا حذف يك وعده غذايي سبب نفخ بيشتر ميشود.
- بیمار باید آرام باشد و با دهان پر حرف نزند.
- از آدامس جويدن و هورت كشيدن خودداري شود.
- نان تست، بيسکويت ترد، نان سوخاري و ماست جلوي نفخ را مي‌گيرد.
اگر بیمار از نفخ زیاد رنج مي‌برد، مي‌تواند موارد زير را نیز محدود يا فقط یک مورد از آنها را در هر وعده غذایی مصرف كند.
اين غذاها نباید براي هميشه از رژيم حذف شوند، مگر آنكه بیمار مطمئن شود واقعا برايش حس ناخوشايندي ايجاد مي‌كند:
نوشابه گازدار، مارچوبه، ماهي، گوشت، بروكلي، شير، غذاهاي ادويه‌دار، كلم بروكسل، مغزها، چاي بابونه، كلم، پياز، تربچه، گل كلم، انواع قندها، قارچ، خيار، خربزه، ذرت، لوبيا و طالبي.
يبوست:
در صورت داشتن كولوستومي، مقادير مشخصي از فيبر غذايی براي حجم دادن به مدفوع و عبور راحت آن لازم است.
يبوست ملايم از راه‌هاي زير برطرف ميشود:
- افزايش مصرف مايعات (آب، چاي کمرنگ، آبميوه)
- مصرف غذاهاي پرفيبر مثل ميوه‌هاي تازه، سبزي‌هاي خام و پخته، غلات كامل
- در برخي افراد، قهوه، شكلات، آب ليمو، آب آلو، شيرين بيان (licorice) باعث بهبود يبوست ميشود.
- ورزش
اسهال:
قوام مدفوع بسته به محل استوما متفاوت است. به طور طبيعي وقتي كه استوما در منطقه بالاي دستگاه گوارش باشد، مدفوع شل‌تر است.
مدفوع شل مي‌تواند ناشي از: اختلالات عاطفي، مسافرت، مصرف آب تصفيه‌نشده و برخي بيماري‌ها باشد.
هر غذايي كه قبل از استومي مدفوع شما را شل مي‌كرد، در موقعيت استومي هم، چنين حالتي را ايجاد مي‌كند. اگر به غذايي مشكوك هستيد، آن را چند هفته مصرف نكنيد و بعد با مقدار كم شروع كنيد تا مطمئن شويد آن غذا واقعاً شما را آزرده مي‌كند.
در برخي مواقع مدفوع شل ناشي از مصرف غذاهاي معيني است؛ مانند:
سبزي‌هاي برگدار، شيرين‌بيان، مصرف غذاي زياد، بركلي، آب آلو، مصرف غذاي پرادويه، نوشيدني‌هاي كافئينه، آب سيب، آب انگور، نوشيدني‌هاي داغ، شكلات، شراب قرمز.
غذاهاي زير به کاهش اسهال كمك مي‌كنند:
پوره سيب‌زميني، موز، ماكاراني، كته، پنير، چاي كمرنگ، پوره سيب، كره بادام زميني، شير، نان.
وقتي آب زيادي از استومي از دست مي‌رود، بايد مايعات كافي مثل چاي و آب گوشت دريافت شود. اگر اسهال بيشتر از 24 ساعت ادامه پيدا كند، بايد به پزشك مراجعه شود.
برخي مواد غذايي سبب تغيير ظاهري مدفوع مي‌شوند:
اسفناج و كلم‌بروكلي سبب تيره يا سياه شدن مدفوع و فلفل قرمز و چغندر موجب قرمز شدن مدفوع مي‌شوند و چون در بعضي مواقع به دلیل حذف بخشی از انتهای روده، صفرا بازجذب نمي‌شود، مدفوع، زرد يا سبز ميشود؛ به خصوص در مواقع اسهال.
