سل

يك بيماري واگير دار ناشي از نوعي باكتري به نام مايكو باكتريوم توبر كلوزيس . به ندرت ممكن است توسط مايكو باكتريوم بوويس ( M.Bovis ) نيز ايجاد شود . اين بيماري مي تواند هم ريوي و هو غير ريوي باشد . نوع گاوي به طور كلي اندامهايي مثل روده ، استخوان و غدد لنفاوي را درگير مي سازد .

سل ريوي : به بيماري گفته مي شود كه ميكروب سل بافت ريه را مورد حمله قرار داده باشد.

عامل بيماري زا : ميكروب سل يك ميكروب درون ياخته اي است و در جايي كه PH خنثي باشد وجود دارد ، مثل ديواره هاي حفره هاي ريوي . باسيل سل مي تواند مدت ها خاموش بماند و بعد تحت شرايط مساعد مجددا فعاليت خود را آغاز نمايد . انواعي از نوع غير سلولي مايكوباكتريوم نيز وجود دارند كه در غدد لنفاوي گردن ديده مي شوند كه آقاي Runyon آنها را به 4 دسته تقسيم كرده اند :

• مايكوباكتريوم بويس
• مايكوباكتريوم توبركولوزي
• مايكوباكتريوم آفريكانوم كه تند رشد است .

منبع عفونت : دو منبع عفونت انساني و گاوي وجود دارد كه مهمترين منبع آلودگي نوع انساني آن است . خصوصا بيماران خلط مثبت كه منبع حقيقي آلودگي اند .

مواد آلوده : شايعترين منبع آلوده كننده خلط بيماران آلوده است . البته مي توان باسيل را در چرك ، مايع پلور ، ادرار ، مدفوع و محتويات معده هم يافت

قابليت سرايت : تا زماني كه باسيل سل از خلط بيماران دفع شود، مسري است . البته قابليت آلوده كنندگي آن با دارو درماني كاهش مي يابد

عوامل مربوط به ميزبان :

• از لحاط سني محدوده مشخصي ندارد
• در زمينه جنسي در مردان بيشتر از زنان است
• عوامل ژنتيكي نيز در بروز سل موثر است
• وجود ژنهايي همراه با HLA كه سل ريوي را كنترل مي كنند يا اينكه ژنهايي DRZ در برابر سل حساس و ژنهاي DRW6 در برابر سل مقاومند
• سوء تغذيه نيز مي تواند از عوامل مساعد كننده تجديد فعاليت سل پنهاني باشد .
• ايمني در اين بيماري به صورت ياخته اي است .

تست مانتو ( توبركولين ،PPD ):

PPD = Purified Protein Derivatives

تست توبركولين اولين بار توسط (( فون پير )) انجام شد . اين آزمون به عنوان يك آزمون با حساسيت بالا كه آلودگي گذشته يا آلودگي اخير را نسبت به مايكوباكتريوم توبركلوزيس آشكار مي سازند ، شناخته شد .

توبركولين به انواع پرتوان ( 250 Tu ) يا كم توان ( 1 Tu ) يا متوسط ( 5 Tu ) تقسيم مي شوند

براي انجام تست توبركولين ، 0/1 m Lit محلول را درون پوست قدامي ساعد تزريق مي نمايند و بعد از 72 ساعت قادر به خواندن آن هستيم . و بر اساس اندازه سفتي ايجاد شده تصميم گيري بعدي صورت مي گيرد

راه انتقال : تنها راه انتقال سل از راه قطرات ريز تنفسي منتشر شده در هوا توسط فرد مبتلا به سل ريوي است . البته براي انتقال سل قطرات تنفسي بايد به اندازه كافي تازه باشند.

• اصول اساسي مبارزه با سل
• تشخيص زودرس
• دارو درمان
• واكسيناسيون
• پيشگيری با دارو
• بازتواني و مراقبت از بيماري كه سه مورد اول جزء مراقبت هاي بهداشتي اوليه محسوب مي شوند .

بيمار سلي كيست ؟ كسي كه آزمايش خلط او از نظر باسيل سل مثبت باشد كه گروه هدف در بيمار يابي هستند.

فرد مظنون به سل چه كسي است ؟ فردي كه ممكن است تست مانتو او منفي باشد ولي در تصاوير راديوگرافي سايه هاي مشكوكي داشته باشد . در صورتي بيمار مبتلا به سل با خلط مثبت قابل تشخيص است كه از 3 آزمون خلط لااقل دو مورد مثبت باشند يا از 3 آزمايش خلط يكي مثبت ولي تصاوير راديوگرافي تأ ييد كننده باشد يا از 3 آزمايش خلط يكي مثبت و در كشت خلط نيز مثبت باشد

علايم سل :

• سرفه به مدت 3-4 هفته
• تب مداوم
• درد در قفسه سينه
• خلط خون آلود

دارو درماني : داروهاي ضد سل بايد داراي معيارهاي زير باشد :

• كارسازي شديد
• بدون عوارض نامطلوب
• آساني تجويز
• ارزان بودن

در درمان سل از چند دارو بايد استفاده شود تا مقاومت دارويي كاهش يابد .دلايل زيادي باعث پيشرفت سل شده است كه عدم توجه دقيق در مبارزه با سل ، ايدز و مقاومت دارويي از عوامل عمده آن مي باشد . دو دسته داروي ميكروب كش بازدارنده رشد باكتري وجود دارند كه از دسته اول مي توان ريفامپين و ايزونيازيد، ايتوناميد، استرپتومايسين و پيرازيناميد را نام برد و از دسته دوم اتامبوتول ، PAS و سيكلوسرين و... را نام برد .

ريفامپين تنها داروي فعال عليه سل خفته است . اين دارو عمدتا با تركيبي از ايزونيازيد داده مي شود . مقدار دوز مصرف آن 10 ميلي گرم به ازاء هر كيلوگرم وزن بدن (روزانه 600-450 ميلي گرم ) است . البته ناگفته نماند اين دارو عوارض جانبي از جمله آسيب كبدي به همراه دارد

ايزونيايد نيرومند ترين داروي سلي است . اثر آن بر باسيل در حال تكثير زياد است كه در مورد هر دو باسيل درون و برون سلولي موثر است . كه ميزان 5- 4 ميلي گرم به ازاء واحد وزن بدن (به مقدار 300 ميلي گرم)توصيه مي شود .

عوارض سمي ايزونيازيد ناچيز و پلي نوريت شايعترين عارضه آن است .

استرپتومايسين بر باسيل در حال تكثير سريع اثر مي كند . اين داروها فقط بر باسيل بيرون سلولي تاثير دارد . مقدار مصرف آن 75/0 گرم تا 1 گرم روزانه به صورت تزريقي است .

پيرازيناميد كه بر باسيل داراي رشد آرام موثر است ، توانايي سترون سازي ريفامپين را افزايش مي دهد و به ميزان 35-25 ميلي گرم به ازاي واحد وزن بدن به صورت 3-2 بار در روز توصيه مي شود .

اتيوناميد بر باسيل هايي كه در برابر داروهاي معمولي مقاومند موثر است كه به ميزان 10-7 ميلي گرم به ازاء واحد وزن بدن روزانه دو بار داده مي شود . البته عوارضي چون سميت روي كبد و پر حساسيتي در مقابل دارو را به همراه دارد .

نكته مهم : درمان حمله اي در يك تا سه ماه اول است و هدف پاك كردن سريع باسيل هاي به سرعت در حال تكثير است كه در اين مرحله 4 دارو به كار مي روند كه در مورد درمان سنتي با 3-2 دارو انجام مي شود . در مرحله نگهدارنده كه هدف سترون كردن در مورد موارد پايدار و خفته است از دو دارو استفاده مي شود ( كوتاه مدت ) در درمان كوتاه مدت در مرحله اول داروهاي ايزونيازيد ، ريفامپين ، پيرازيناميد و اتامبوتول داده مي شود و در مرحله نگهدارنده داروهاي ايزونيازيد و ريفامپين داده مي شود .

طرح Dots : طرح جديدي است تحت عنوان درمان كوتاه مدت زير نظر مستقيم پرسنل بخش بهداشتي . هدف از Dots ميزان بهبودي دست كم 85% موارد جديد اسمير مثبت است.

مزيتهاي طرح Dots :

• بهبود بيماران
• پيشگيري از عفونت جديد
• ممانعت از ايجاد موارد مقاوم به دارو
• مقرون به صرفه بودن
• منشأ گرفته از جامعه و اثر بر افزايش فعاليت كاري

واكسيناسيون BCG : اولين بار توسط روبرت كخ باسيل سل كشف شد . بعد ها كالمت وگرن تلاش براي ساختن واكسن سل را آغاز نمودند . واكسن BCG ( ب ث ژ ) سويه ضعيف شده باسيل گاوي است . واكسن نسبت به گرما فوق العاده حساس است و بايد در يخچال در طبقه فوقاني 8-2 درجه سانتي گراد نگهداري شود . در مورد مصرف واكسن سل در افراد زير 3 ماه بدون تست مانتو و بعد از آن ابتدا تست مانتو و بعد تزريق واكسن . روش تزريق واكسن BCG داخل جلدي است كه بايد با احتياط انجام شود كه بهتر است در بازوي چپ در بالاي محل چسبيدن ماهيچه داس شكل يا دلتوئيد باشد . در غير از اين محل باعث تحريك غدد لنفاوي مجاور مي گردد . واكسن سل اولين واكسن تزريق شده در زايشگاه است كه كودك را در برابر انواع سل دوران كودكي از جمله سل ارزني و مننژيت سلي محفوظ مي دارد.عمدتا محل تزريق واكسن بعد از 3-2 هفته قرمز ، بعد از 8-6 هفته زخم و در پايان ماه سوم بهبود مي يابد .

باز تواني : گروهي كه نياز به بازتواني دارند ، افرادي هستند كه بيماري آنها طولاني شده و هنوز باسيل سل را دفع مي كنند.

مدت اثر حفاظتي واكسن سل : تجربه نشان داده است كه اين اثر حفاظتي حدود 10-7 سال است .