ORTدرمان كم آبي: 

هدف درمان دزئيدراتاسيون ناشي از اسهال عبارتست از اصلاح سريع كمبود مايعات و الكتروليت موجود(رهيدراتاسيون ناميده مي‌شود) و سپس جايگزيني آب از دست رفته ناشي از اسهال (درمان نگهدارنده خوانده مي‌شود) تا اسهال قطع شود. از دست رفتن مايعات مي‌تواند از طريق خوراكي و يا وريدي جبران شود كه اين دومي معمولا فقط در فاز ابتدايي رهيدراتاسيون در بيماران مبتلا به دزئيدراتاسيون شديد مورد نياز است.

مايع درماني خوراكي (ORT):

مايع درماني خوراكي بر اساس جذب سديم ( و از طريق آن ساير الكتروليت ها و آب) كه از طريق جذب فعال برخي ملكولهاي غذايي مثل گلوكز (كه از شكسته شدن ساكاروز و يا نشاسته پخته شده بدست مي‌آيد) و يا L-amino acids ( كه از شكسته شدن پروتئين و پپتيدها بدست مي‌آيد) تسهيل و تسريع مي‌گردد، پايه گذاري شده است. خوشبختانه اين عمل تسهيل و تسريع و جذب سديم با ملكول‌هاي غذايي در اسهال ترشحي دست نخورده باقي مي‌ماند. اگر بيمار مبتلا به اسهال ترشحي يك محلول نمك ايروتونيك كه حاوي گلوكز يا آمينواسيد نباشد بخورد، سديم جذب نشده و آب در روده باقي مانده و نهايتا به حجم مدفوع دفع شده توسط بيمار اضافه خواهد شد. ولي اگر به بيمار محلول متعادل شده‌اي از قند و نمك بخورانيم جذب وابسته گلوكز و سديم اتفاق افتاده و منجر به جذب آب و ساير الكتروليت‌ها خواهد شد. اين عمل مي‌تواند كمبود آب و املاح موجود را جبران نموده و جايگزين دفع‌هاي بيشتر در اكثر بيماران مبتلا به اسهال ترشحي بدون ارتباط به علت اسهال و سن بيمار گردد.

محلول مايع درماني خوراكي (ORS):

تركيب ORS اصول زمينه‌ساز مايع درماني خوراكي منجر به تهيه يك مخلوط توازن يافته‌اي از گلوكز و الكتروليت جهت استفاده در درمان و پيشگيري دزئيدراتاسيون، كاهش پتاسيم و اسيدوز ناشي از اسهال شده است. براي رسيدن به دو هدف آخر نمك هاي پتاسيم و سيترات (يا بي كربنات) در كنار كلرور سديم نيز به اين مخلوط اضافه شده است. به اين مخلوط نمك و گلوكز، نمك‌هاي مايع درماني خوراكي مي‌گويند. وقتي ORS در آب حل شود به آن محلول ORS مي‌گويند. راهنمايي‌هاي زير در توليد محلول ORS توصيه شده توسط سازمان بهداشت جهاني و يونيسف به‌كار رفته است.

• محلول بايستي اسمولاليتي مشابه و يا كمتر از پلاسما يعني حدود 300 ميلي اسمول در ليتر و يا كمتر داشته باشد.
• غلظت سديم بايستي به حد كافي جهت جبران مؤثر سديم در كودكان و بالغين با دزئيدراتاسيون واضح باليني باشد.
• نسبت گلوكز به سديم (به حسب ميل مول در ليتر) بايستي حداقل 1 به 1 باشد تا به حداكثر جذب سديم دست يابيم.
• غلظت پتاسيم بايستي حدود 20 ميلي مول در ليتر باشد تا بتواند از دست رفتن پتاسيم را به حد كافي جبران نمايد.
• غلظت باز بايستي حدود 10 ميلي ليتر سيترات و يا 30 ميلي‌مول بي‌كربنات كه به‌خوبي اسيدوز ناشي از اسهال را جبران كند باشد. استفاده از تري سديم سيترات دي هيدرات ترجيح داده مي‌شود چرا كه بسته‌هايORS طول عمر بيشتري خواهد داشت.

تركيب محلول ORS كه توسط سازمان بهداشت جهاني و يونيسف توصيه شده است :

غلظت سديم: محلول ORS در درمان ميليونها مورد اسهال با اتيولوژي هاي مختلف و در سنين مختلف استفاده شده و ثابت شده كه به وضوح بي‌خطر و موثر مي‌باشد. ولي از آنجايي‌كه غلظت الكتروليت‌هاي اسهال در انواع اسهال و در بيماران با سنين مختلف متفاوت است، پزشگان گاه نگران استفاده يك نوع محلول ORS در تمام موقعيت‌هاي باليني مي‌شوند. مدفوع بيماران مبتلا به وبا حاوي مقادير نسبتا زيادي از سديم، پتاسيم بي‌كربنات مي‌باشد. در كودكان مبتلا به اسهال حاد غير وبايي، غلظت سديم، بي كربنات و كلر در مدفوع كمتر است گرچه خود به وضوح متغير است.

محلول‌هاي خانگي :

گرچه كه تركيب آنها مانند محلول ORS مناسب درمان كم آبي نيست ولي محلول‌هاي ديگر مثل سوپ، لعاب برنج، دوغ و آب خالص ممكن است عملي‌تر و تقريبا جهت پيشگيري از كم آبي به‌خوبي موثر باشند. اين محلول‌هاي خانگي بايستي به محض شروع اسهال، و با اين هدف كه به وي مايعات بيشتر از مقدار هميشه رسانيده شود، براي كودك شروع شود، خورانيدن غذا نيز بايستي ادامه يابد. چنين درمان خانگي فوري مي‌تواند در بسياري از بيماران از كم آبي جلوگيري كرده همچنين منجر به ادامه تغذيه و حفظ اشتها گردد.

مزاياي ORT :

1- حتي در موارد اسهال آبكي حداقل 60% مواد غذايي مصرفي از مخاط روده ها جذب مي‌شود و ادامه تغذيه مناسب با سن كودك مبتلا به اسهال خود بخشي از ORT محسوب مي‌گردد.

2- قطع مصرف مواد غذايي و آب و الكتروليت ها از راه دهان و استراحت دادن به سلول‌هاي مخاط روده ها هيچ گونه مبناي علمي و فيزيولوژيكي ندارد .

3- گرسنه نگه داشتن كودك مبتلا به اسهال نه تنها كمكي به درمان او نمي‌كند بلكه با ايجاد اختلال در ترشح آنزيم‌ها هضم و جذب روده‌اي را كاهش مي‌دهد .

4- 25 عامل بيماري‌زاي باكتريايي ويروسي و انگلي هر يك با مكانيزم‌هاي متفاوت از يكديگر ايجاد اسهال مي كند. در تمامي اين موارد و بدون در نظر گرفتن سن بيمار محلول مايع درماني خوراكي از مخاط روده به مقدار كافي جذب مي‌شود و آب و املاح از دست رفته بدن را جبران مي‌نمايد .

5- اختلال در جذب روده‌اي كه در گذشته بسيار بر آن تاكيد مي‌شد نقش چنداني در ايجاد اسهال حاد آبكي ندارد و به‌خصوص جذب گلوكز و سديم (با همراهي گلوكز) كلرور و آب تا حد زيادي بدون تغيير و دست نخورده باقي مي‌ماند.

6- جبران آب و املاح از دست رفته بدن با تركيب تنها آب و نمك موفقيت آميز نخواهد بود . حضور گلوكز براي افزايش جذب روده‌اي آب و سديم ضروري است حضور گلوكز جذب روده اي محلول را تا 25 برابر جذب آب و نمك تنها افزايش مي‌دهد .

7- درمان با روش مايع درماني خوراكي و ادامه تغذيه كودك مبتلا به اسهال حجم مدفوع اسهالي را افزايش مي‌دهد .

اين پديده نبايد سبب نگراني شود زيرا به همان نسبت جذب آب و الكتروليت‌ها و مواد غذايي از مخاط روده‌ها افزايش مي‌يابد.

كاربرد بجا و درست مايع درماني خوراكي جايگاه واقعي مايع درماني وريدي بجا و درست را هم روشن نموده است .

مقايسه اين دو روش درماني مزاياي عملي و كاربردي ORT را بيشتر روشن مي‌كند .

با شروع اسهال كودكان و ادامه آن نبايد منتظر پيدايش نشانه‌هاي باليني از دست رفتن آب و املاح بود و همچنين در آغاز امر نمي‌توان پيشبيني نمود كه اسهال كودك به دهيدراتاسيون خفيف ، متوسط يا شديد منجر خواهد شد يا خير بنابراين اگر بتوانيم در همان مرحله اوليه بيماري از پيدايش دهيدراتاسيون و يا تبديل دهيدراتاسيون خفيف به متوسط يا شديد جلوگيري كنيم كار اساسي انجام داده‌ايم روش مايع درماني خوراكي در مرحله اوليه بيماري و با ادامه اسهال با توجه به سن كودك با افزايش مايعات از قبيل شير مادر، لعاب برنج، چاي كم رنگ، آبميوه و سوپ شروع نموده و با محلول مايع درماني خوراكي ORS ادامه مي‌دهيم . از روش مايع درماني خوراكي براي پيشگيري از اختلال آب و الكتروليت بدن استفاده مي‌كنيم در صورتي كه كاربرد مايع درماني وريدي براي پيشگيري از اختلال آب و الكتروليت درست و عملي نيست .

• در بيماران با استفراغ شديد و تكرار شونده (كه خيلي نادر است) معمولا اكثريت مايع خورده شده عليرغم استفراغ جذب مي‌شود و استفراغ با جبران كم آبي و عدم تعادل الكتروليتي قطع مي‌شود.
• بيماران با سوء جذب گلوكز (كه خود بسيار نادر است) : در چنين مواردي محلول ORS باعث خواهد شد حجم مدفوع به‌ وضوح زياد شود و حاوي مقدار زيادي قند باشد، و كم آبي نيز بدتر مي‌شود.

محدوديت هاي ORT :

حداقل در 95% موارد اسهال آبكي، كم آبي مي‌تواند فقط بوسيله ORS (يا ORT) درمان و يا پيشگيري شود. ولي در برخي موارد نادر خاص ORT مي تواند نامناسب يا بي‌تاثير باشد .

ORT براي موارد زير نامناسب است:

• درمان اوليه دزئيدراتاسيون شديد (تهديد كننده حيات) چرا كه مايعات بايستي بسيار سريع جايگزين گردند (و اين نيازمند جايگزيني وريدي آب و املاح مي‌باشد.)
• بيمار با ايلئوس پاراليتيك و نفخ شديد شكمي
• بيماري كه قادر به نوشيدن نيست .گر چه كه مي‌توان در صورت عدم امكان درمان وريدي ORS را توسط لوله NG به چنين بيماري داد.

ORT در موارد زير بي‌تاثير است:

• بيماراني كه دفع خيلي سريع دارند (بيش از 15 ميلي ليتر براي هر كيلوگرم وزن بدن در ساعت)، چنين بيماري مسلما قادر به نوشيدن به حدي كه جبران چنين دفعي باشد نخواهد بود.

معايب سرم تراپي:

خستگي عضوي كه به آن سرم وصل شده كه منجر به بي‌قراري طفل و در نتيجه خراب شدن سرم مي شود و ريسك عفونت را در اثر تزريقات متعدد زياد مي‌كند علاوه بر آن گرسنه نگه‌داشتن كودك مبتلا به اسهال مي‌تواند منجر به اختلال تغذيه شود گرچه جذب مواد مغذي غذاها طي مدت ابتلا به اسهال كم مي‌شود ولي قسمت اعظم اين مواد غذايي جذب خواهند شد .